ذبح کوروش زیر چکمه قزاق‌ها قدرتمندترین زن قزاقستان پشت پرده یک فیلم ضد ایرانی
کد خبر
51980
1399-07-28 21:31
زمان تقریبی مطالعه
12دقیقه
آیا آلیا دختر نورالسلطان نظربایف می‌تواند با فیلم تومیریس ، هم از یهودی‌ها انتقام بگیرد، هم غرور قومی مردم خودش را برانگیخته کند و هم باعث هموار شدن راهش برای رسیدن به قدرت شود؟
ذبح کوروش زیر چکمه قزاق‌ها قدرتمندترین زن قزاقستان پشت پرده یک فیلم ضد ایرانی
تومیریس داستان یک دختر صحرانشین از قبیله ماساژت هاست که وقتی کودک است، پدرش به دست یکی از قبایل رقیب کشته می شود و پس از گذراندن یک زندگی سخت، نهایتا همسر رئیس یکی از قبایل دیگر می شود. او زنی جنگاور و نظامی است. کوروش هخامنشی سفیری به سرزمین ماساژت ها می فرستد و همسر تومیریس را دعوت می کند تا برای مذاکره به برج بابل برود. پس از اینکه همسر تومیریس و رئیس ماساژت ها قبول نمی کند زیر یوغ کوروش دربیاید، در یک شبیخون، ایرانی ها میهمان کشی می کنند و همسر و پسر تومیریس را می کشند. تومیریس هم سفیر کوروش را که می گوید این افراد توسط راهزن ها کشته شده اند، به قتل می رساند. سپاه کوروش به سرزمین ماساژت ها حمله می کند و دربرابر تدبیر نظامی تومیریس زمین گیر می شود. آنها سر کوروش را می برند و در خون فرومی کنند و جشن می گیرند. فیلم به شکل واضحی در ساختن تاریخ باستان از ضعف شدید مطالعاتی رنج می برد. در مشخصات فیلم گفته شده که زبان آن فارسی باستان و ترکی باستان است، اما فارسی آن بدترین و ناشیانه ترین لهجه فارسی امروز را دارد، درحالی که پر از لغات عربی امروزی هم هست و به هیچ وجه جنبه باستانی ندارد؛ یعنی فارسی امروزی را غلط و ضعیف صحبت می کنند و اسمش را فارسی باستان گذاشته اند. شغل قبیله ای که تومیریس به آن تعلق دارد، نه کشاورزی یا حتی دامداری، بلکه رسما دزدی است؛ البته نه فقط همین یک قبیله بلکه به طور کل صحرانشینانی که فیلم طرف آنهاست. شغل آنها دزدی از روستاهای آباد و متمدن تر سرزمین های اطراف است، به خصوص سرزمین خوارزم. آنها در این دزدی ها به راحتی آدم می کشند. کارگردان سعی کرده با رندی تمام از این ننگ تاریخی حماسه بسازد و چادرنشینی و بی تمدنی اقوام زردپوست این سرزمین را که خویشاوندان قوم مغول هستند، پشت عبارت «آزاد زیستن مردمان صحرا» مخفی کند.
به علاوه، آنچه از جایگاه زن در فرهنگ این نوع قبایل گزارش شده، با چیزی که در فیلم می بینیم، تفاوت آشکار دارد. گذشته از همه اینها مهم ترین نکته فیلم حماسه سازی از قتل کوروش است. این ماجرا وثوق تاریخی قابل اتکایی ندارد، اما از میان انواع روایت های تاریخی، قزاق ها آن چیزی را که به درد خودشان می خورد انتخاب کردند و این فیلم را ساختند. با این حال اگر کوروش در نبرد داها یا نبرد دِربیک کشته نشده باشد یا طبق روایت های دیگر به مرگ طبیعی یا در خواب از دنیا نرفته باشد و دقیقا در همین قزاقستان به قتل رسیده باشد، نکته اینجاست که ساکنان آن روز قزاقستان قوم سکاها بودند. به عبارتی ماساژت ها یکی از طوایف سکاها بودند؛ یعنی یکی از اقوام ایرانی که بعدها به داخل ایران امروزی مهاجرت کردند و ساکنان فعلی قزاقستان مردمان دیگری هستند که بعدها به این منطقه آمده اند.
به هرحال این فیلم طبق همان روایت جعلی ساخته شد و به خاطر جعل های تاریخی اعتراضات متعددی را حتی در خود قزاقستان دریافت کرد. آکان ساتایف 46 ساله کارگردان فیلم تومیریس است و المیرا تورسین در نقش تومیریس و غسان مسعود در نقش کوروش کبیر، ازجمله بازیگران فیلم هستند. تومیریس که پرخرج ترین فیلم تاریخ قزاقستان بود، با بلندپروازی های سیاسی یک آقازاده زن در این کشور ساخته شد، اما باید دید آیا توانسته است به اهدافی که در پس ساخت خود داشته، دست پیدا کند یا نه؟ تقویت پان ترکیسم این بار با محوریت و مرکزیت قزاقستان، آیا خواهد توانست به موفقیت نهایی برسد؟ اینکه فیلمی مثل تومیریس ساخته می شود، دو دلیل عمده دارد؛ اولی ایجاد یک حس همدلی و غرور ملی در مردم قزاقستان و دومی مهیا کردن شرایط برای روی کار آمدن آلیا نظربایف، کوچک ترین دختر نورالسلطان نظربایف است. برانگیختن حس غرور ملی قزاق ها هم تا آنجا که به این فیلم مربوط می شود، خودش دو جنبه مجزا دارد و انتخاب کوروش هخامنشی به عنوان کسی که در این فیلم به او حمله می شود، متاثر از همین دو جنبه رخ می دهد. جنبه اول پان ترکیسم است و جنبه دوم انتقام از یهودی هایی که با ساختن فیلم بورات به مردم قزاقستان توهین کردند.
سینمای قزاقستان
اشاره دقیق و مستقیم به چیزی با نام سینمای قزاقستان، مقداری مشکل است. طبیعتا برای کسی که در هر جشنواره یا رویداد سینمایی، با یک فیلم از این کشور مواجه می شود، ابتدا این سوال پیش خواهد آمد که قزاقستان کجاست؟ بله! یکی از کشورهای آسیای میانه مثل ازبکستان و تاجیکستان و... و یکی از ممالک استقلال یافته از اتحاد جماهیر شوروی؛ اما معمولا کسی بیشتر از این نمی داند. قزاقستان حدود 7/1 برابر از ایران بزرگ تر است، درحالی که جمعیتش از ۱۸ میلیون نفر بالاتر نیست. این سرزمین به هیچ دریای آزادی راه ندارد و تنها ساحل آن دریاچه خزر است. اینجا پر است از صحرا با مردمانی که بدون اشاره دقیق به اینکه چه کسانی هستند و کجا زندگی می کنند، چهره و سبک زندگی سنتی شان کاملا شبیه مردم مغولستان است؛ چادرنشینان صحرا و جنگ های قبیله ای. در دوران حکمرانی شوروی بر این سرزمین، قزاقستان محل فیلمبرداری بسیاری از آثار سینمایی دولت کمونیستی بود. به خصوص در جنگ جهانی دوم این سرزمین که از میدان اصلی نبرد دور بود، محل تولید ۸۰ درصد از آثار پروپاگاندای ارتش سرخ قرار گرفت. سرگی آیزنشتاین افسانه ای هم بخش قابل توجهی از فیلم «ایوان مخوف» را در قزاقستان ساخت، اما اینها هیچ کدام متعلق به سینمای قزاقستان نیستند. سینمای قزاقستان را تا حدودی می توان در اوایل قرن ۲۱ جست وجو کرد. از ابتدای قرن ۲۱ تعدادی فیلم هنری در این کشور ساخته شده اند که جوایز چندان مهمی را هم از جشنواره های جهانی دریافت نکردند و بدتر آنکه مردم خود قزاقستان هیچ کدام از این فیلم ها را ندیدند. سالن های سینمای قزاقستان به دو دسته تقسیم می شوند؛ سالن های باسابقه و قدیمی که باقیمانده دوران شوروی هستند و سالن های جدید که عمدتا در مراکز خرید احداث شده اند. تمام این سالن ها فیلم های آمریکایی یا نهایتا روسی پخش می کنند و خود قزاقستان در سال ۱۵ فیلم می سازد که راهی جشنواره ها می شوند و تابه حال توفیق بزرگی کسب نکرده اند.
اولین بار آکان ساتایف در سال ۲۰۰۷ سعی کرد نشان دهد سینمای قزاقستان هم می تواند در زمینه کارهای تجاری فعالیت کند. او با فیلم راکتیتر (Racketeer) این تلاش را کرده بود، اما کسب بودجه کلان دولتی با موفقیت تجاری متفاوت است. به عبارتی باید نهایت ظرفیتی را که قزاقستان به لحاظ تعداد جمعیتش و حوزه مشترک زبانی دارد، درنظر گرفت و دید که پروژه های تجاری سینمای این کشور، تا چه اندازه می توانند پرخرج باشند و همچنان به مرحله سوددهی برسند. درباره حوزه مشترک زبانی باید گفت اگرچه گویش بسیاری از مردم جهان ترکی شناخته می شود، اما لهجه آنها به قدری با هم تفاوت دارد که نمی توانند زبان همدیگر را متوجه شوند و سخن گفتن مردم قزاقستان هم برای بسیاری از ترک زبان های دیگر دنیا آشنا نیست. آکان ساتایف کسی است که امروز فیلم تومیریس را ساخته و پیش از این هم در جشنواره فیلم فجر سیمرغ بلورین برنده شده بود. تومیریس اگرچه فیلم بزرگ و پرخرجی است، اما منطق تجاری قابل قبولی ندارد. هزینه ساخت این فیلم 10 میلیون دلار است که به هیچ وجه نمی توان توقع داشت باتوجه به جمعیت کم قزاقستان و جمعیت بسیار کمتر مخاطبان سینما در این کشور، حتی بتواند درصد اندکی از سرمایه اولیه اش را بازگرداند. به علاوه، این فیلم یک پروپاگاندای قومی برای قزاق هاست و برای مخاطبان خارجی هم جذابیت چندانی ندارد. البته تومیریس درمورد پروپاگاندای قومی هم کاملا خوش شانس نبود و این فیلم در خود قزاقستان مخالفانی پیدا کرد و نتوانست یک گفتمان ملی منسجم پدید بیاورد که مصرف داخلی رضایت بخشی برایش ایجاد کند. گذشته از فیلم تومیریس و ۱۵ فیلم هنری سالانه در قزاقستان و جشنواره فیلم های اکشن آستانه که بدون دادن جایزه، از سال ۲۰۱۰ به این سو برگزار می شود و صرفا در سه سال اولش توانست چند چهره مشهور آمریکایی را روی فرش قرمزش بیاورد، سینمای قزاقستان هیچ چیز قابل توجه دیگری ندارد.
پان ترکیسم
سینما تا وقتی درپی تقویت غرور ملی یا قومی یک مردم و افزایش خودباوری آنها باشد، ممکن است بتواند ناب ترین لحظات را خلق کند؛ چنان که مردم سایر ملت ها هم از تماشایش لذت ببرند. اما وقتی پای احساسات پانیک و خودبزرگ بینی و دیگری ستیزی به میان می آید، معلوم نیست آن آثار در خود آن کشورها و میان همان ملت ها هم با اقبال مواجه شوند. می دانیم که رویکرد پان ترکیسم طی یکی دو دهه اخیر بسیار جدی تر شده و احساسات بسیاری از مردم ترک زبان جهان را تحریک کرده است. در قزاقستان چنین چیزی تابه حال وجود نداشت؛ چه اینکه حتی زبان روسی هم در این کشور رواج دارد. اما این دولت قزاقستان است که می خواهد چنین چیزی را تحریک کند؛ همچنان که در موارد دیگر هم عموما پان ترکیسم توسط دولت ها یا شخصیت های سیاسی تحریک شده و این یک موضوع خودجوش مردمی نبوده است. بدون اینکه قصد شکافتن مفهومی به نام پان ترکیسم را داشته باشیم و بخواهیم به طور مستقل درباره اش بحث کنیم، فقط می شود از آن لحاظ که با فیلم تومیریس ارتباط پیدا می کند، به رابطه گفتمان پان ترکیسم و شخصیت کوروش اشاره کرد. برای ساختاربخشی به یک باور نژادپرستانه احتیاج است که چنین باوری خودش را به یک پیشینه باستانی وصل کند و مفاخر و مشاهیر بزرگی را در تاریخ بیابد که به این نژاد متعلق هستند. قطعا چنگیزخان و تیمور لنگ موارد مناسبی برای پان ترکیسم نیستند؛ هرچند در سینما فیلم های ستایشگرانه ای راجع به چنگیزخان هم ساخته شده و اساسا تومیریس تا حدودی از همان فیلم قدیمی «چنگیزخان» الگوبرداری کرده است. اما همین نیاز به قهرمان سازی تاریخی برای تقویت احساسات پانیک نژادی است که یک سری اتفاقات عجیب را باعث می شود. پان ترک ها تابه حال به طور کل منکر وجود فردی به نام کوروش هخامنشی می شدند. دلایل این امر کاملا روشن است و به زبان ساده می شود گفت او مزاحم خودبزرگ بینی نژادی برای آنها بود. با این حال فیلم تومیریس راه دیگری رفته است و وجود کوروش را نفی نمی کند، بلکه او را می کشد. سازنده این فیلم سراغ یک روایت مهجور و ردشده تاریخی رفته که می گوید یک زن در سرزمین قزاقستان، در نبرد با کوروش او را شکست داده و سرش را از بدنش جدا کرده است. حتی اگر چنین چیزی حقیقت داشت، مردمی که زمان کوروش در قزاقستان زندگی می کردند، نیاکان مردمی که امروز ساکن این سرزمین هستند، نبودند. آنها اتفاقا ایرانی بودند و امروز در سیستان ساکن هستند. وطن دوستان قزاقستان بنا به چنین دلایلی فیلم تومیریس را نپسندیدند. آنها گفتند در تاریخ و پیشینه خودشان موارد قابل افتخار پرشماری وجود داشت و لازم نبود کسانی را که از نژاد آنها نبودند، به آنها منتسب کنند. به طور کل هرنوع رویکرد پانیک نژادی در سینما دچار چنین وضعیتی خواهد شد. اگر در همین ایران خودمان فیلم کوروش طوری ساخته شود که از معیارهای پان ایرانیسم پیروی کند، قبل از اینکه اعتراض ملت های دیگر را برانگیزد، در داخل کشور ایران نقدهای تندی دریافت خواهد کرد یا تمسخر خواهد شد.
پاسخی به بورات و تلاش برای انتقام از یهودیان با ذبح کوروش
شاید برای سینمادوستان نام قزاقستان غیر از «ایوان مخوف»، یادآور فیلم دیگری به نام «بورات» باشد؛ فیلمی آمریکایی که بی سابقه ترین توهین های نژادی را به مردم قزاقستان کرد و به نظر می رسد توهین قزاق ها به ایرانی ها در فیلم تومیریس، از یک لحاظ پاسخی به بورات باشد؛ چه اینکه حتی به این نکته اشاره هایی تلویحی هم شده است. در ضمن، نسخه های دیجیتال تومیریس در مهرماه ١٣٩٩ عرضه شد و تهیه کنندگان بورات مدتی پیش اعلام کردند سری دوم این فیلم که مخفیانه جلوی دوربین رفته هم در ۲۳ مهر ١٣٩٩ عرضه می شود. اما بورات چه ربطی به ایران دارد؟ چرا قزاق ها باید بخواهند انتقام یک فیلم آمریکایی را که در آن حتی یک بار نام ایران به میان نیامده، از ایران باستان بگیرند؟ بورات به تهیه کنندگی ساشا بارون کوهن و با بازی خود او ساخته شده است. جالب اینجاست که اساسا در قزاقستان یهودی وجود ندارد که با آنها برخوردی بشود. در نوشتن داستان بورات هم غیر از خود کوهن، تاد فیلیپس همکاری کرده است. فیلیپس کارگردان فیلم «جوکر٢٠١٩» است که او هم تبار یهودی دارد. به نظر نمی رسد این تدبیر مناسبی برای جبران صدمه ای باشد که به غرور مردم قزاقستان بر اثر تماشای فیلم بورات وارد شد. قزاق ها فکر می کردند اگر مستقیما سراغ یهودیان بروند و از آنها در یک فیلم انتقام بگیرند، اتهام یهودی ستیزی را خودبه خود تایید کرده اند؛ بنابراین جور دیگری با مساله مواجه شدند. اما هیچ چیزی به جز نمایش یک چهره موجه از مردم قزاقستان، دربرابر تنها تصویری که تابه حال از آنها در یک فیلم آمریکایی ارائه شده بود، نمی توانست واکنش مناسبی به بورات باشد. تومیریس نه تنها واکنش بعضی از فیلمسازان ایرانی را درپی آورد، بلکه خود قزاق ها را هم قانع نکرد؛ تا جایی که شورای انتخاب فیلم برای ارسال به مراسم اسکار در این کشور، که مستقل از وزارت فرهنگ فعالیت می کند و آثار را با رای مخفی انتخاب می کند، درنهایت «تاج و تخت طلایی» به کارگردانی رستم عبدراشف را به عنوان نماینده قزاقستان در اسکار۲۰۲۰ معرفی کرد و «تومیریس» از حضور در این رقابت بازماند. البته تومیریس توانست به مراسم گلدن گلوب برود و صرفا یک مقام نامزدی کسب کند.
زن قدرتمند یا زن قدرت طلب
این فیلم که با محوریت یک شخصیت زن ساخته شده، تلاشی برای جا انداختن رهبری یک زن بر قزاقستان ارزیابی شده است. حامی اصلی تومیریس، آلیا دختر نورالسلطان نظربایف است که قصد دارد بعد از پدرش به قدرت برسد. حتی بازیگر اصلی این فیلم که از میان هزار داوطلب انتخاب شده و پیش از این هیچ نوع سابقه بازیگری نداشته، کاملا شبیه خانم نظربایف انتخاب شده است. همچنین کارگردان تومیریس هم در آوریل2017 مصاحبه ای کرد و گفت: «ایده یک فیلم درمورد ملکه تومیریس، متعلق به آلیا نظربایف است. من و تیمم پس از همکاری موفق با او در «جاده مادر» با نهایت لذت و مسئولیت پذیری، کار بر روی یک پروژه مشترک بزرگ دیگر را آغاز می کنیم.»یک فیلم استراتژیک با چندین هدف بزرگ از یک آقازاده زن؛ کسی شبیه شیخ المیاسه، خواهر امیر قطر یا کیم یو جونگ، خواهر کیم جونگ اون رهبر کره شمالی؛ زن های جوان و ثروتمند و متصل به قدرت که سرمایه گذاری ها و سوداهای کلان هنری هم دارند.
آیا آلیا دختر نورالسلطان نظربایف می تواند با این فیلم، هم از یهودی ها انتقام بگیرد، هم غرور قومی مردم خودش را برانگیخته کند و هم باعث هموار شدن راهش برای رسیدن به قدرت شود؟ در دو مورد اول که او چندان موفق نبود و در مورد سوم تا آنجاکه به سینما مربوط است، وقتی هدف استراتژیک یک فیلم این قدر واضح باشد و همه مخاطبان دستش را بخوانند، نمی شود توقع داشت که ناخودآگاه شان متاثر شود. به هرحال می دانیم نورالسلطان نظربایف، از 1991 تا ۲۰ مارس ۲۰۱۹ که از سمت خود استعفا داد، رئیس جمهور قزاقستان بود، اما پس از او نه دخترش آلیا، بلکه قاسم جومارت توقایف رئیس جمهور قزاقستان شد؛ کسی که به نظربایف خیلی نزدیک است، اما به هرحال دخترش نیست! بازنشر از خبرفـوری
